Να μονιμοποιήσουμε το Φιλότιμο και να το κάνουμε Ευθύνη
Σε μια χώρα όπου η μονιμοποίηση υπαλλήλων αποτελεί αξία, σκέφτομαι μήπως ήρθε η ώρα να μονιμοποιήσουμε αξίες εκτός από υπαλλήλους. Ιδίως δε μια αξία και έννοια που βρίσκεται στην καρδιά της Ελληνικής κουλτούρας: Το φιλότιμο.
Πριν δύο χρόνια, τον Αύγουστο του 2014, στα πλαίσια μιας πρωτοβουλίας της Ελληνοαμερικανικής κοινότητας, το Washington Oxi Day Foundation, δημοσιεύτηκε αυτό το βίντεο, το οποίο έτυχε ευρείας δημοσιογραφικής κάλυψης τότε στην Ελλάδα, όπου προσωπικότητες της Ελληνικής διασποράς εξηγούν τη σημασία -για την ακρίβεια τις σημασίες- της λέξης «φιλότιμο» και επισημαίνουν δύο τινά.
Πρώτον, ότι η λέξη παραμένει μοναδική στην Ελληνική γλώσσα και αμετάφραστη στα αγγλικά. Δεύτερον, ότι παίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο στον τρόπο σκέψης και στον τρόπο ζωής των Ελλήνων και ότι θα μπορούσαν να αποδοθούν στο φιλότιμο πολλά από τα μεγάλα επιτεύγματα της Ελληνικής ιστορίας, αρχαίας και νεότερης, όπως π.χ. η Αντίσταση στις δυνάμεις του Άξονα κόντρα στη συντριπτική υπεροχή και τις αλλεπάλληλες νίκες που κατήγαγαν τη δεδομένη στιγμή.
Καλώς ειπωμένα όλα αυτά και θα μπορούσαμε ο καθένας να προσθέσουμε ιστορίες αληθινές και μαρτυρίες προσωπικές. Από δημόσιους υπαλλήλους που μένουν πέραν του ωραρίου τους για να εξυπηρετήσουν ανθρώπους που στήθηκαν απ’ το πρωί σε ουρές εντός καταθλιπτικών κτιρίων. Από γιατρούς που κάνουν εξαντλητικές υπερωρίες και νυχτέρια σε νοσοκομεία υποστελεχωμένα όπου λείπουν συχνά τα βασικά. Από τη συγκινητική ανταπόκριση συμπολιτών μας που με δυσκολία τα φέρνουν βόλτα σε κάθε έκκληση και πρωτοβουλία για παροχή βοήθειας σε αναξιοπαθούντες, πρόσφυγες και πληγέντες από φυσικές καταστροφές ακόμα και στην άλλη άκρη του κόσμου, όπως με το τσουνάμι του 2004 όπου η προερχόμενη απ’ την Ελλάδα κατά κεφαλήν βοήθεια από ιδιώτες ήταν από τις υψηλότερες στον κόσμο. Από τους ψαράδες της Λέσβου. Από κάποιους φίλους και συγγενείς μας σε στιγμές δύσκολες, οικονομικά ή σε θέματα υγείας.
Σίγουρα, έχουμε όλοι υπόψιν μας, στον περίγυρό μας και στη δημόσια σφαίρα, αφιλότιμους και ασυνείδητους αλλά θα συμφωνήσουμε, ίσως λίγο αυτάρεσκα, ότι το φιλότιμο δεν λείπει από την Ελλάδα και τους Έλληνες ακόμα και στα δύσκολα. Ιδίως στα δύσκολα.
Ωστόσο, αν φέρουμε στο νου μας συνήθεις εκφράσεις σχετιζόμενες με το φιλότιμο όπως «με έριξε/τον έριξα στο φιλότιμο», «ήρθα σε φιλότιμο», «με έπιασε το φιλότιμο» και αν αναλογιστούμε λίγο και τα ως άνω παραδείγματα θα συμπεράνουμε ότι το φιλότιμο, ως κατάσταση συνείδησης, ενεργοποιείται σε στιγμές όπου αρχικά τουλάχιστον εκλείπει ή είναι το ζητούμενο, ενόψει προβληματικών καταστάσεων που φτάνουν σε σημείο κρίσιμο και οριακό. Τότε το φιλότιμο έρχεται ως μια υγιής αντίδραση σε μια κατά τα άλλα διαφαινόμενη και προϊούσα τελική ηθική αποτυχία, οικεία ή εξωγενή, ή πλήρη κατάρρευση, την οποία το φιλότιμο καλείται να αποτρέψει την έσχατη στιγμή. Το απίθανο είναι ότι πολύ συχνά το κατορθώνει!
Το φιλότιμο λοιπόν επιστρατεύεται σε μια κρίσιμη στιγμή και απαιτεί μια συνειδησιακή μετάβαση σε υψηλότερα επίπεδα φρονήματος και θέλησης για τη συγκεκριμένη όμως πάντα περίπτωση. Είναι επομένως μια στάση ευκαιριακή, περιστασιακή, προσωρινή, συχνά δε μοναδική και εξατομικευμένη. Ευτυχώς μπορεί να είναι επαναλαμβανόμενη και ενίοτε μπορεί να είναι και συλλογική, συνήθως τότε αυθόρμητη και απροσχεδίαστη.
Όμως τί συμβαίνει όταν αυτή η συνειδησιακή και ηθική στάση που γεννά το φιλότιμο γίνεται ενσυνείδητα διαρκής, διάχυτη και γενικευμένη; Τί γίνεται όταν το φιλότιμο από μια τελευταία και ισχυρή γραμμή άμυνας έναντι της όποιας προσωπικής αδυναμίας, έναντι της όποιας κοινωνικής αδικίας, έναντι της όποιας οργανωτικής αβελτηρίας ή θεσμικής ανεπάρκειας, μετατρέπεται σε αιχμή του δόρατος για να υπερνικήσουμε την αδυναμία, να αντεπιτεθούμε στην αδικία, να αντιστρέψουμε την αβελτηρία και να πάψουμε την ανεπάρκεια;
Τί γίνεται όταν σε μια ακόμα κρίσιμη στιγμή της ζωής και της ιστορίας μας επιστρατεύσουμε ο καθένας -γιατί όχι πολλοί μαζί; μακάρι όλοι- για άλλη μια φορά το Φιλότιμο μας; Και τί θα γίνει αν αποφασίσουμε αυτή τη φορά να το διατηρήσουμε, στο μέτρο πάντα των ανθρώπινων δυνατοτήτων μας, σε λειτουργία συνεχή και αδιάλειπτη;
Τι συμβαίνει όταν μονιμοποιείται το Φιλότιμο;
Τότε γεννιέται η Ευθύνη. Η Ευθύνη η Προσωπική. Η Ευθύνη η Συλλογική. Η Ευθύνη η Πολιτική. Η Δημοκρατική Ευθύνη.
